Wat was de trigger voor het onderzoek?

Eigenlijk betreden Strange en Veldhuis met hun onderzoek onontgonnen terrein. Vreemd genoeg, want alom wordt aangenomen dat bekend is dat specifieke invasieve waterplanten het muggenbestand verkleinen. Die veronderstelde kennis blijkt echter meer gebaseerd op magere onderzoeken en suggesties dan op een degelijke, wetenschappelijk basis. ‘Emily Strange is daarin gedoken, en het lijkt erop dat het tegenovergestelde waar is’, zegt Michiel Veldhuis.

Strange zag het verband vier jaar geleden tijdens een presentatie van een collega over de verspreiding van muggensoorten. ‘Toen ik zijn kaarten zag, bleken die bijna exact overeen te komen met de kaarten voor invasieve waterplanten waar ik aan werkte’, herinnert ze zich.

‘Ik ging er eigenlijk vanuit dat iemand al naar dit verband had gekeken, maar tot mijn grote verbazing was dat niet het geval. Er was een studie naar het verband tussen malaria en invasieve planten waarin verwezen werd naar diverse studies. Maar alle verwijzingen bleken uitsluitend anekdotisch bewijs te bevatten, geen experimenteel.’

Hoe gaat het nu verder en wat is er nog nodig?

Strange en Veldhuis zijn dit jaar begonnen aan de tweede fase van hun onderzoek, veldwerk in Zuid-Afrika. ‘Je wilt weten of in de natuur hetzelfde gebeurt als in de kassen’, zegt Veldhuis. Zuid-Afrika, waar beide al onderzoek deden, is daarvoor een goede plek, legt Strange uit. ‘Daar hebben ze al veel langer te maken met invasieve waterplanten. Bovendien hebben ze dezelfde soorten inheemse en invasieve muggensoorten. We kunnen veel data gebruiken die daar al is verzameld. Zuid-Afrika kan onze kristallen bol zijn om de toekomst te voorspellen.’

De onderzoekers willen voor de Europese data een campagne opzetten van Portugal tot Nederland. Daarvoor gaan ze gebruik maken van eDNA. ‘Alle waterorganismen laten DNA achter in hun omgeving. Met eDNA krijg je meteen een snapshot van het waterleven’, vertelt Veldhuis. Strange: ‘Data verzamelen over biodiversiteit uit het water is erg arbeidsintensief, en je hebt er hele specifieke expertises voor nodig. eDNA is sneller, maar je hebt er wel geld voor nodig.’

Wat was de eerste stap?

‘We zien waterplanten zich steeds verder over de wereld verspreiden, en muggen ook’, zegt Veldhuis. ‘De vraag is: is er een verband?’ Om daar achter te komen, zijn eerste studies gedaan in de Leidse Hortus. Bakken met en zonder waterplanten, waar muggenlarven en roofvissen aan toegevoegd worden om te volgen hoe de muggenpopulatie zich dan gedraagt. ‘We hebben ontdekt dat muggenlarven zich onder bepaalde waterplanten veel sneller ontwikkelen en dat er verschillen zijn in de overlevingskansen’, onthult Strange. ‘Dus er is interactie. Dan is de volgende vraag: waarom? Om die vraag te beantwoorden, moeten we het project uitbreiden. Er zijn zoveel verschillende mechanismen in het spel. Zijn het chemische invloeden van de planten, ligt het aan de predatoren?’

Welke bijzondere samenwerkingen zijn er ontstaan?

Het project verbindt twee wetenschapsgebieden die eerder los van elkaar opereerden, het onderzoek naar invasieve waterplanten en het onderzoek naar muggen. ‘En er is een derde bij gekomen: antropologie’, zegt Strange. De antropologen kunnen ons vertellen hoe we zo zuiver mogelijk data van mensen kunnen verzamelen, door de juiste vragen te stellen.’

Strange geniet van de interdisciplinaire contacten. ‘Als je zoveel mensen met gigantisch veel kennis aan tafel hebt, kost dat meer tijd. De uitdaging is om een gelijkwaardig speelveld te creëren. Dat kun je bereiken door met elkaar in gesprek te gaan en naar elkaar te luisteren.’

Strange en Veldhuis merken veel enthousiasme bij hun collega’s. Strange: ‘Ons filmpje voor het LUF kreeg meteen reacties. We werken daardoor samen met collega’s in Belfast en we kregen een aanbod om data te delen vanuit Ethiopië. Dit heeft de potentie om een échte wereldwijde studie te worden.’

Er wordt geput uit kennis van het Centrum voor Milieuwetenschappen van de Universiteit Leiden, er is uitwisseling met het RIVM. De Zuid-Afrikaanse PhD-student Tressia Chikodza pakt het onderzoek in Nederland op. ‘Dat vind ik ook een mooi aspect aan dit onderzoek’, aldus Veldhuis. ‘Er wordt vaak gedacht: wij weten in Nederland hoe het werkt, we brengen onze kennis naar Afrika. Maar we kunnen juist daar heel veel leren.’

Wat zijn de concrete doelen van dit onderzoek?

‘Een van de doelen is laten zien dat we in Europa kunnen leren van andere landen’, zegt Emily Strange. We willen voorbeelden geven: ja, er zijn problemen, maar er zijn ook oplossingen. We zien al mooie samenwerkingen ontstaan tussen Europese en Afrikaanse instituten.’

‘Uiteindelijk is het doel natuurlijk om vast te stellen of er een link is tussen de opmars van invasieve waterplanten en de toename van muggenpopulaties. Zodat we weten waar we kunnen ingrijpen. Dat vind ik ook een van de interessante aspecten aan dit onderzoek: het is toegepaste wetenschap, er kunnen praktische antwoorden komen uit nieuwe vragen die nog niemand had gesteld. Terwijl het toch grote maatschappelijke vragen zijn.’

Tekst: Eric de Jager