Wie wint de Gratama Wetenschapsprijs 2023?
Op donderdag 22 juni wordt de Gratama Wetenschapsprijs weer uitgereikt. Deze prijs is een aanmoedigingsprijs voor jonge en actieve wetenschappers van de universiteiten van Leiden en Groningen die zich onderscheiden met vernieuwend, maatschappelijk relevant en spraakmakend onderzoek. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt, in de oneven jaren aan een onderzoeker uit Leiden en in de even jaren aan een onderzoeker uit Groningen.
Uit de voordrachten van de faculteiten van de Universiteit Leiden zijn drie jonge wetenschappers geselecteerd: dr. Dorine Schellens (Geesteswetenschappen), dr. Linda Geven (Rechtsgeleerdheid) en dr. Tom Theuns (Sociale Wetenschappen).
Verbinding onderzoek en inzet voor academische vrijheid
Een rode lijn in Dorine Schellens onderzoek is de politiek geladen wisselwerking tussen de Duitse en Russische cultuurgeschiedenis van de 20ste en 21ste eeuw, met een focus op literatuur en kunst. Haar promotieonderzoek reconstrueert het transnationale netwerk van kunstenaars, academici, curatoren en diplomaten dat tijdens en na de Koude Oorlog de uitwisseling van zogenaamde ‘inofficiële’ kunst en kennis hierover uit de Sovjet-Unie naar Europa en de VS mogelijk maakte. Haar huidige onderzoek richt zich op toekomstvoorstellingen die sinds de transities van de jaren 1980 zowel in Oost-Duitsland als in Rusland circuleren, om daarmee beter zicht te krijgen op de implicaties van de veelgebruikte term ‘postcommunisme’ voor de Oost-Europese regio.
Beide onderzoeksthema’s – de focus op transnationale netwerkvorming en toekomstvoorstellingen in tijden van transitie –hebben sinds het begin van de oorlog in Oekraïne ook een praktische kant gekregen. Naast haar inzet om de kennis over de historische en culturele oorsprong van de oorlog te vergroten en zo context te bieden voor een wetenschappelijk en breder publiek, is Schellens nauw betrokken bij de University of New Europe (UNE), waarin ze zich met hart en ziel inzet voor academische vrijheid en begrip van de Oost-Europese regio.
Zoektocht naar de waarheid
Linda Geven richtte zich vanaf haar master op de rechtspsychologie. Daarbinnen houdt zij zich vooral bezig met het voor het strafrecht zeer relevante en actuele vraagstuk van waarheidsvinding. Het zoeken naar de waarheid (wat is er gebeurd en wie is dader van een strafbaar feit?) is juist in het strafrecht zo belangrijk, gezien de ingrijpende gevolgen waartoe bestraffing kan leiden.
In haar onderzoek richt Geven zich niet alleen op Nederland. Een belangrijke vernieuwing van het onderzoek is ook het zoeken naar oorzaken, risicofactoren en individuele en maatschappelijke gevolgen van gerechtelijke dwalingen in verschillende Europese landen om te achterhalen of gemeenschappelijke patronen en kenmerken kunnen worden onderkend, maar ook om te achterhalen waarin Europese landen van elkaar verschillen. Het onderzoek bevordert niet alleen de samenwerking tussen Europese onderzoekers, maar geeft ook zicht op gemeenschappelijke patronen die kunnen bijdragen aan gerechtelijke dwalingen. Dergelijke patronen werden nog niet eerder op dit niveau onderzocht.
Hoe beschermen we de democatie?
Democratie staat wereldwijd onder druk. Jaar na jaar neemt het aantal democratieën in de wereld af, en ook in lidstaten van de Europese Unie (waaronder Hongarije en Polen) wordt steeds meer getornd aan democratische grondrechten en instituties. Deze zorgelijke trend staat centraal in het werk van Tom Theuns, die zich in zeer korte tijd tot een van de leidende wetenschappers op dit gebied ontwikkeld heeft.
Binnen zijn Veni project Protecting Democracy in the European Union onderzoekt Theuns hoe de Europese Unie zou kunnen en moeten reageren op de democratische terugval in haar eigen lidstaten. Hij brengt in kaart welke middelen de EU heeft om antidemocratische hervormingen in lidstaten tegen te houden, bespreekt in hoeverre deze middelen al ingezet worden, effectief en coherent (zouden kunnen) zijn, of aangevuld zouden moeten worden met nieuwe wetgeving en beleid, en doet op basis daarvan aanbevelingen. Theuns onderzoek leidt zo tot concrete nieuwe handvatten om de verdere democratische erosie binnen de EU een halt toe te roepen.
Uitreiking in het Academiegebouw
De winnaar wordt op donderdag 22 juni om 14.00 uur bekendgemaakt tijdens een bijeenkomst in het Academiegebouw. De Gratama-Stichting, van oudsher nauw betrokken bij de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Leiden, stelt 20.000 euro beschikbaar voor de winnaar. Het prijzengeld is bestemd voor verdere wetenschappelijke ontplooiing van de winnaar van de Gratama Wetenschapsprijs 2023. Beide runners-up ontvangen ieder 2.500 euro.
Samen voor de wetenschap
De Gratama-Stichting is een in 1925 opgericht familiefonds dat onder meer projecten op het gebied van wetenschap en onderwijs met een maatschappelijke relevantie ondersteunt en stimuleert. Het fonds geeft subsidies aan wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen en van de Universiteit Leiden. Hiertoe werkt de stichting nauw samen met het Groninger Universiteitsfonds en het Leids Universiteits Fonds.
Headerfoto: In 2021 ontving Sabine van der Asdonk uit handen van Reinier Gratama de Gratama Wetenschapsprijs voor haar onderzoek naar kwestbare gezinnen.