Statusverschil lijkt grote rol te spelen bij femicide
Femicide is in Nederland een groot probleem: per jaar worden zo’n veertig vrouwen vermoord. Maar in welke context, dat wordt niet bijgehouden. Marieke Liem, hoogleraar Veiligheid en Interventies, brengt daar met de Femicide Monitor verandering in. ‘Om goede interventies te ontwikkelen, moeten we weten hoe het écht zit.’
Een jaloerse man die de relatiebreuk niet kon verkroppen en in een ‘wanhoopsdaad’ zijn ex-vriendin vermoordt, vaak na een periode van stalking: dat is het beeld van femicide dat in de media overheerst. De werkelijkheid is genuanceerder, blijkt uit de eerste resultaten van de Femicide Monitor. ‘Veel vaker lijkt statusverschil een belangrijke rol te spelen’, zegt Marieke Liem. ‘Denk aan een man die zijn baan verliest en zich aangetast voelt in zijn mannelijkheid omdat rolpatronen veranderen.’
Dat maar een klein deel van de daders voldoet aan het beeld dat in de media wordt geschetst, betekent niet dat deze zaken geen aandacht moeten krijgen. ‘Wel gevaarlijk is het als we ons alleen richten op zaken waarbij bekend was dat er eerder fysiek geweld speelde’, legt Liem uit. ‘Daardoor wordt alleen op dat type zaken beleid ontwikkeld en behaal je maar een beperkte winst. Niet alleen jaloezie, maar ook het genoemde statusverschil, psychische problemen of middelengebruik kunnen een rol spelen. Daarnaast moeten we onderkennen dat ook vrouwen door hun zoon worden vermoord, of door hun zus of moeder. Of soms tijdens een roofoverval. Daar zijn andere interventies bij nodig. Daarom is het zo belangrijk dat we de context van vrouwenmoorden analyseren.’
Onderzoek dankzij donaties
Het Centraal Bureau voor de Statistiek houdt wel bij hoeveel vrouwen jaarlijks vermoord worden, maar niet onder welke omstandigheden. Onbegrijpelijk, vond Liem, dus nam ze het initiatief voor de Femicide Monitor. Maar instituties reageerden niet of langzaam op verzoeken om financiering. Samen met het LUF zette Liem daarom een crowdfunding op. Met succes, want inmiddels [april 2025, red.] is driekwart van het benodigde bedrag opgehaald. ‘Ik ben enorm dankbaar dat zoveel mensen gedoneerd hebben, want met dat geld hebben we een aantal onderzoekers kunnen aannemen’, zegt ze.
Tot nu toe heeft het team alle moorden op vrouwen tussen 2014 en 2024 in kaart gebracht. ‘De eerste bevindingen geven zicht in aantallen, type moord, relatie tussen dader en slachtoffer, leeftijden’, zegt Liem. ‘Hierna willen we kijken naar meerdere factoren, ook die buiten het zicht van politie en justitie zijn gebleven, en in kaart brengen of er een scheiding speelde, of er (stief)kinderen waren, eerdere dreiging met suïcide, schulden, noem maar op. Ook gaan we in gesprek met nabestaanden om meer te leren van de aanloop naar de moord: welke waarschu - wingssignalen waren er?’
Gendergelijkheid: kans én risico
Hoewel de (media-)aandacht voor femicide lijkt toe te nemen, is het daadwerkelijke aantal gevallen vergeleken met de jaren negentig juist afgenomen. ‘Door toegenomen gendergelijkheid zijn meer vrouwen financieel onafhankelijk en eerder in staat een gevaarlijke relatie te beëindigen’, zegt Liem. ‘Aan de andere kant kan die gendergelijkheid een motivatie zijn voor mannen om geweld te gebruiken, omdat ze het statusverschil willen behouden. Het aantal femicides daalt namelijk niet verder. In dat licht zijn conservatieve influencers die traditionele rolpatronen promoten iets om in de gaten te houden.’
Dit artikel verscheen eerder in het LUF Magazine.