Medisch bioloog Sander Kooijman wil samen met chemicus Sander van Kasteren aantonen dat slagaderverkalking op een andere manier veroorzaakt wordt dan wordt aangenomen, en dus anders moet worden behandeld.

Tot nu toe gaat men er vanuit dat slagaderverkalking ontstaat doordat kleine en grote vetbolletjes die onder andere cholesterol vervoeren uit het bloed ontsnappen via beschadigde plekken in de slagaderwand. Ze glippen door de gaten tussen de cellen. Maar die aanname, denkt Kooijman, kan eigenlijk niet kloppen. Want dat zou betekenen dat mensen die vanwege een erfelijke aandoening veel grote vetbolletjes in hun bloed hebben, veel vaker hart- en vaatziekten zouden moeten hebben en dat is niet zo.

Succesvolle eerste test

Kooijman vermoedt dat het ontstaan van slagaderverkalking die al op twintig jarige leeftijd bij nagenoeg iedereen begint, veroorzaakt wordt doordat de vetbolletjes – en dan alleen de kleine – door de cellen heen gaan in plaats van erlangs. Het bewijs hiervoor kan alleen niet geleverd worden omdat dit proces niet zichtbaar gemaakt kon worden. 'Totdat ik bij toeval Sander van Kasteren tegenkwam. Hij bleek moleculen te maken om biologische processen zichtbaar te maken, zonder de biologische processen te beïnvloeden. Toen vroeg ik aan hem of zoiets ook met vetten kan.'

Het resultaat zijn vetbolletjes met een chemisch handvatje waaraan moleculaire lichtjes kunnen hechten. Zo is onder een microscoop te volgen of ze langs of door de cellen gaan. Een eerste test was succesvol en gaf aanleiding om de LUF Stimuleringssubsidie aan te vragen.

'Dat betekent dat we nieuwe medicijnen kunnen ontwikkelen om slagaderverkalking te voorkomen'

Meer toepassingen mogelijk

Mocht de these van Kooijman daadwerkelijk kloppen dan is dat baanbrekend onderzoek voor de hart- en vaatziekten waaraan 1,5 miljoen Nederlanders lijden en waaraan meer dan 100 mensen per dag overlijden. 'Dat betekent dat we nieuwe medicijnen kunnen ontwikkelen om slagaderverkalking te voorkomen. Met het Klik-systeem van Sander van Kasteren, dus dat chemische handvatje, hebben we tegelijkertijd ook een manier ontwikkeld waarmee we kunnen testen of en hoe die medicijnen werken.' En daar blijft het niet bij, vervolgt hij. 'De systematiek kan toegepast worden op ander onderzoek waar vetten een rol spelen die we nog niet goed begrijpen. Bij RNA-vaccins bijvoorbeeld en bij obesitas. Maar eerst de hart- en vaatziekten.'

Als dat lukt, verwacht Kooijman, maakt verder onderzoek kans bij de grote fondsen. 'Het stadium waarin we nu zitten is veelbelovend en veelomvattend maar ook nog prematuur. Het is dus echt geweldig dat wij van het LUF de Stimuleringssubsidie hebben gekregen.'

Bewoners van de Darién-kloof

Voor de Argentijns-Mexicaanse Natalia Donner, docent bij de Faculteit Geestenwetenschappen en gastonderzoeker bij Archeologie, is de Praesidium Libertatis Subsidie van het LUF eveneens een opstap naar langduriger onderzoek. In de Darién-kloof van Panama om precies te zijn. Daar gaat ze, met een aantal Leidse studenten en geholpen door collega’s van de universiteiten van Panama en de University of California, een aantal maanden veldonderzoek doen naar de chronologie van de menselijke activiteit in het gebied. Ze wil de interactie tussen de Darién-kloof en de mensen die er verbleven gedurende millennia in kaart brengen.

Dit onderzoek, genaamd Mapping Time, heeft op meerdere vlakken impact. Op wetenschappelijk terrein is het een noviteit. Er is namelijk nooit eerder systematische archeologisch onderzoek uitgevoerd in deze dichtbegroeide landbrug tussen Centraal- en Zuid-Amerika die een sleutelrol heeft gespeeld in de bevolking van het continent. Vermoed wordt dat de streek sinds 10.000 jaar bewoond wordt en mogelijk nog wel langer. Maar het bewijs daarvoor hoopt Donner te leveren. En meer dan dat. Ze hoopt dat haar onderzoek de obscure geschiedenis van mensen in de Darién-kloof zal verhelderen door middel van archeologisch bewijs.

'Zij kunnen het woud beter beschermen tegen ontbossing dan de politie'

Strijd tegen ontbossing

Daarnaast gaat Donner de oorspronkelijke bewoners van het gebied helpen bij hun claim op het land dat bedreigd wordt door ontbossing. Want net als in de Amazone vallen ook in de Darién-kloof grote delen oerwoud ten prooi aan de houtkap en illegale landbouw en veeteelt. Een eerdere claim van een groep bewoners werd afgewezen omdat er geen archeologisch bewijs was geleverd dat de mensen er woonden voordat het nationale park werd gesticht. 'We hoeven dus niet aan te tonen dat ze er al voor Columbus waren. Alleen maar dat ze er woonden voor 1980. Dat gaan wij dus doen. En we gaan het zo in elkaar zetten dat andere bevolkingsgroepen dit ook gemakkelijk kunnen oppakken. Zij kunnen het woud namelijk beter beschermen tegen ontbossing dan de politie en beschermen tegelijkertijd hun manier van leven in het woud.'

Tot nu toe, vertelt Donner, stelden de lokale bewoners zich alleen open voor toegepast wetenschappelijk onderzoek. Archeologie werd gezien als een manier om toerisme te promoten. 'Maar dat is nu volledig veranderd. Dat biedt perspectief voor meer onderzoek. Want er ligt daar nog zoveel braak.'

Headerfoto: Natalia Donner bij een opgraving in Nicaragua waar werd samengewerkt met lokale experts en studenten.