Op 26 november 1940 hield hij een vlammend betoog tegen het ontslag van zijn Joodse collega’s, de hoogleraren Meijers en David. Dit jaar bood de bijeenkomst een podium aan diepgaande vragen over oorlog en gerechtigheid. De spreker en studentspreker gaven tijdens de Haagse Cleveringabijeenkomst hun toehoorders op indringende wijze een eigen kijk op het conflict.

De cirkel doorbreken: pogingen om een geschiedenis van straffeloosheid in Oekraïne het hoofd te bieden

Onder deze titel hield prof.dr. Larissa van den Herik haar voordacht. Verwijzend naar eerder Russisch geweld stelde zij dat de agressie tegen Oekraïne deel van een omvangrijker geheel is: 'De invasie van Oekraïne waaraan Rusland op 24 februari 2022 begon, werd voorafgegaan door de annexatie van de Krim in 2014 en de bezetting van gebieden in de regio's Loehansk en Donetsk. Dit werd op zijn beurt voorafgegaan door de Russisch-Georgische oorlog die begon op 8 augustus 2008. In de Baltische staten zijn de gevolgen van de annexatie door de Sovjet-Unie nog steeds aanwezig. De Russische agressie tegen Oekraïne maakt dus deel uit van een groter patroon.'

Geschiedenis als wapen

Om deze cirkel te doorbreken, zijn verschillende verantwoordingsinspanningen nodig. Naast de strafrechtelijke aansprakelijkheid (met als overheersende actor het Internationaal Strafhof en daarnaast mogelijk een toekomstig Agressietribunaal) en de verplichting tot schadevergoeding (een beginsel dat al in 1927 erkend werd) is dat vooral een historische verantwoording.

En wie zich afvraagt waarom die blik op het verleden, terwijl het heden ook al zoveel hindernissen kent? 'Mijn antwoord,' aldus prof.dr. Van den Herik: 'De titel van mijn lezing: To break the cycle of history.' Zonder internationale eenduidigheid over het verleden en bij gebrek aan kritische introspectie kan in gesloten samenlevingen, zonder onafhankelijke academische wereld, geschiedenis makkelijk als wapen worden ingezet. 'Zoals we Poetin hebben zien doen, door zijn misvormde versie van de geschiedenis te propageren om zo agressieve acties tegen zijn buurlanden te kunnen legitimeren. Verantwoordingsinspanningen moeten daarom tot doel hebben de cyclus van de geschiedenis te doorbreken. Ze moeten het hoofd bieden aan een geschiedenis van straffeloosheid. En ze moeten ernaar streven om volledige verantwoording af te leggen.'

'Nu weet ik wat oorlog is'

Studentspreker Yana Rudenko groeide op in Kiev, studeerde economie en management in Lviv en was in Boetsja aan het begin van de Russische invasie. Ze leefde enkele weken onder Russische bezetting, zo zei ze in haar voordracht 'Van Boetsja naar Den Haag'. Aan de hand van een foto met vrienden vertelde ze over de overgang van vrede naar oorlog. 'Hier zie je ons op een van de grootste techbeurzen van Europa. We zijn jong en we dromen. We willen bijdragen, ontdekken, erop uit. Een paar maanden later schuilde ik met twintig andere mensen in een kelder in Boetsja voor Russische bombardementen.  We hadden geen elektriciteit geen warmte, geen stromend water en beperkte internetverbinding. Ik wist niet of ik de volgende dag nog zou meemaken. Tot dan toe wist ik niet hoe oorlog was, maar nu weet ik het. De oorlog kwam plotseling en zonder provocatie of waarschuwing.'

'Gewone mensen kunnen buitengewone dingen bereiken'

Yana's toespraak ging ook in op de bredere implicaties van niet-aangepakt geweld: 'Onbestraft kwaad groeit. Onbestraft kwaad keert terug. Het Russische leger heeft vreselijke misdaden begaan in Tsjetsjenië, Moldavië, Georgië, Mali, Syrië, Libië en Oekraïne. Ze zijn nooit ter verantwoording geroepen. Ze geloven dat ze boven de gevolgen staan. Het afstaan van territorium leidt niet tot vrede – het resulteert in bezetting. De Russen hebben deze wreedheden simpelweg begaan omdat ze dat konden.' Ondanks de sombere realiteit blijft Yana hoopvol: 'Gewone mensen kunnen buitengewone dingen bereiken. We hebben gezien dat gewone individuen sterker kunnen zijn dan 's werelds op een na grootste leger.'

Na deze aangrijpende ervaringen is Yana naar Nederland gevlucht. Sinds 2022 volgt ze een masteropleiding in Bestuurskunde. Ze is voorzitter van de studentenvereniging ABBA, die zich inzet voor studenten uit de regio's rond de Adriatische Zee, de Baltische Zee, de Zwarte Zee en de Zee van Azov.

De bijeenkomst, die plaatsvond in het Wijnhavengebouw in Den Haag, werd in stijl afgesloten. Zo wees de voorzitter van het Haagse Cleveringacomité Willem van der Werf in zijn dankwoord op 'de fantastische Oekraïense hapjes die de Oekraïense kok Uliana Bun heeft bereid.' Uitwisselingen zoals deze kunnen helpen aan beter begrip van andere culturen. 

De bijeenkomst werd bijgewoond door prominente figuren zoals ambassadeur van Oekraïne Oleksandr Karasevych, de honorair consul van Oekraïne Karel Burger Dirven, emeritus hoogleraar internationaal publiekrecht prof.dr. Alfred Soons van de Universiteit Utrecht en de vice-decaan van de faculteit Governance and Global Affairs prof.dr. Koen Caminada.

Headerfoto: v.l.n.r.: prof.dr. Larissa van den Herik, Z.E. Oleksandr Karasevych, Willem van der Werf, Yana Rudenko, Justin Spruit, Jaap Coenraad, Karel Burger Dirven en prof.dr. Koen Caminada.